Üretimi yapılan her ürünün ulusal ve uluslararası piyasalarda satışının yapılabilmesi için belirli standartları sağlamış olması gerekmektedir. Bu standartlar belirli otoriteler tarafından kabul edilmiş olup üreticilerin de bu standartlara uygun üretim yapması gerekmektedir. Fakat sadece üreticilerin bu standartlara uygun üretim yapması yeterli olmamaktadır. Bu sebeple belirli şartları sağlamış olan ve bu otoriteler tarafından yöntemleri kabul edilmiş bağımsız laboratuvarlar ürünlerin gerçekten bu şartları sağladığını standartlarda istenilen testlerle tarafsız bir şekilde kontrol etmektedirler. Uygunluğu belirlenen ürünlere bu laboratuvarlar tarafından ilgili standarda göre raporlar hazırlanarak ürünün uygunluğu onaylanmış olmaktadır.
Aydınlatma ürünleri için ana standardımız TS EN 60598-1 standardıdır. Bu standartın içeriğine bakacak olursak genel olarak bütün aydınlatma ürünlerine uygulanabilecek güvenlik testlerinin ve muayenelerin bulunduğu temel standarttır. Aydınlatma gruplarında çok farklı yapılışlar bulunduğu için bu ürünler için spesifik özelliklerin bulunduğu her ürün grubu için ek standartlar bulunmaktadır. Bu ek standartlar her grup için uygulanması gereken ek testleri içermektedirler. Bu testler spesifik testlerdir ve bu ürünler geldiğinde testleri bu standartlara göre yapılmalıdır. Ek standartların en çok kullanılanlarına göz atacak olursak aşağıdaki gibi bir sıralama oluşacaktır.
Bir ürün test yapılmadan önce hangi standardın kapsamında yapılması gerektiğine çok dikkat edilmelidir. Ürünün doğru standartta test yapılabilmesi için ise bütün standartların girişinde standardın kapsamı bulunmaktadır. Bunun için standardı incelemeye önce kapsamından başlamak gerekmektedir. TS EN 60598-1 standardının kapsamına baktığımızda ise aşağıdaki ifadelerle karşılaşıyoruz.
‘’ Bu standart, elektrik ışık kaynakları ile birleşik, 1000 V’a kadar olan besleme gerilimleri ile çalışan armatürler ile ilgili genel kuralları kapsar. Bu standarttaki ilgili deneyler ve kurallar, sınıflandırma, işaretleme, mekanik yapılış, elektriksel yapılış ve fotobiyolojik güvenliği kapsar. ‘’
Bu ifadeden de anlayacağımız üzere testlerin gerçekleştirileceği numunenin seçimi yapılırken numunenin çalışma geriliminin 1000 V altında bulunması ve elektrik ışık kaynakları ile birleşik olarak nihai bir ürün olması gerekmektedir. Çünkü bir armatürün içerisinde pek çok komponent bulunmaktadır. Örnek verecek olursak armatürü oluşturan bölümler besleme kablosu, duy ,armatüre özel ampul , led , driver , klemens vb. birbirinden farklı komponentlerdir. Bu komponentlerin her birinin kendine özgü standartları bulunmaktadır ve komponentlerin bu standartlara göre testlerinin yapılmış olması gerekmektedir. Fakat komponentlerin sadece kendilerine özgü standartlara göre test yapılmış olması yeterli değildir. Armatürün yapılışında bir arada kullanılan komponentler bir armatürü oluşturduğu için diğer komponentlerle uyumlu olarak çalışması armatür standardı olan TS EN 60598-1 ile kontrol edilmelidir.
Madde 2- Sınıflandırma ; Bütün armatürlerin yapılışına göre belirli bir sınıfı vardır. Bu maddede armatürlerin sınıflarının belirlenmesi sağlanarak testlerin nasıl yapılması gerektiği standardın geri kalan maddelerinin nasıl uygulanması gerektiğine karar verilmektedir.
Madde 3- İşaretleme : Bütün armatürlerin üzerinde teknik özelliklerinin , üretici beyanlarının bulunduğu ve armatürü kısaca tanıtan bir etiketi bulunmak zorundadır. Bu madde içeriğinde armatürlerde kullanılması gereken etiketlerdeki bilgilerin ne olması gerektiği ve etikete ek olarak hazırlanması gereken kullanma klavuzlarında hangi bilgilerin bulunması gerektiği açıklanmaktadır. Ayrıca armatür üzerinde kullanılan etiket ve işaretlemelerin de tabi tutulacağı testler bu maddede açıklanmaktadır.
Madde 4- Yapılış : Bu maddede armatürün yapılış özellikleriyle ilgili kurallar bulunmaktadır. Bir armatür üretilirken bu maddede bulunan özelliklere dikkat edilerek üretilmesi gerekmektedir. Armatür üreticileri TS EN 60598-1 standardının bu maddesine özellikle dikkat etmelidirler. Çünkü yapılışla ilgili bu maddedeki özellikler sağlandığında armatür standardın geri kalanındaki testler için daha dayanıklı bir yapılışa sahip olur. Bu maddenin içeriğinde kullanılan lamba duylarının mekanik dayanımları , bağlantı ucu bloklarının nasıl kullanılması gerektiği , kullanılan anahtarların hangi şartları sağlaması gerektiği , kullanılan vidaların mekanik dayanımı , askı aparatlarının mekanik dayanımları , kullanılan plastik malzemelerin hangi şartları karşılaması gerektiği , IP koruması bulunan armatürlerde kullanılan metal bölümlerin korozyona karşı dayanıklılığı , ağır hizmet armatürlerinin titreşim dayanımları , ışık kaynaklarının fotobiyolojik tehlikeleri ve daha pek çok yapılış kuralının testleri bulunmaktadır. Armatürler bu maddede yapılışla ilgili bütün korumaları sağlamalıdır.
Madde 5- Harici ve dahili kablaj : Armatürlerde kullanılan kabloların belirli şartları sağlaması gerekmektedir. Bu madde içerisinde armatürün besleme kabloları ve iç bağlantılarında kullanılan kablolarının hangi tipte kablolarla yapılması gerektği ve bu kabloların özellikleri bulunmaktadır. Aynı şekilde armatürle birlikte kablolar da bu madde içerisinde tekrar teste tabi tutulmuş olur.
Madde 7- Topraklama düzenleri : Sınıf I olarak değerlendirilen topraklama düzeni bulunan armatürler bu maddenin gerekliliklerine göre testlerden geçirilmektedirler.Bu madde kapsamında topraklamanın armatür üzerine nasıl yapılacağı , kullanılan topraklama bağlantılarının malzemesi , sabitlenmesi ve armatürün her yerine topraklamanın ulaştığını kontrol etmek için testler bulunmaktadır.
Madde 8- Elektrik çarpmasına karşı koruma : Standardın bu maddesi tamamen kullanıcıyı korumaya yönelik bir maddedir. Kullanım sırasında armatüre kullanıcının temas edeceği dış yüzeylerde oluşabilecek her hangi bir kısa devre veya gerilimli bölüm olmaması bu maddede bulunan testlerle kontrol edilmektedir.
Madde 9- Toza, katı cisimlere ve neme karşı dayanıklılık : Standardın bu maddesi TS 3033 EN 60529 standardına atıf yapmaktadır. Bu maddede numunelerin IP seviyelerine göre testlerinin nasıl yapılması gerektiği anlatılmaktadır. IP seviyesi iki rakam olarak ifade edilip ilk rakam katı cisimlere karşı korumayı ikinci rakam ise sıvı girişine karşı korumayı temsil etmektedir. Bu seviyeler TS 3033 EN 60529 standardında detaylı olarak anlatılmaktadır. Fakat armatürlere uygulanırken bazı değişiklikler bulunmaktadır. Bu değişiklikler ise standardın bu maddesinde anlatılmaktadır ve numuneler kendi IP seviyelerine göre bu maddede anlatıldığı şekilde testten geçirilmektedirler. IP testlerinin yanı sıra bu madde içerisinde belirli şartları bulunan bir neme dayanıklılık testi de bulunmaktadır.
Madde 10- Yalıtım direnci, elektriksel dayanım, temas akımı ve koruma iletken akımı: Bu madde standardın en önemli maddelerindendir. Bu madde içerisinde armatürlerin elektriksel olarak yalıtımları kontrol edilmektedir. Kullanılan komponentlerin yeterli yalıtımı sağlayamaması durumunda armatürde kullanıcı açısından ciddi sorunlar oluşabileceğinden bu madde içerisindeki testler çok önemlidir. Standartta yalıtım direnci ve yüksek gerilim ölçümleri bu maddede anlatılan şartlarda her numunenin sınıfına uygun olarak uygulanmalıdır. Ayrıca armatür üzerindeki kaçak akımın ölçümü de yine bu maddede anlatıldığı şekilde ölçülerek belirli sınırların altında olup olmadığı kontrol edilir.
Madde 11- Yüzeysel kaçak yolu uzunlukları ve yalıtma aralıkları : Standardın bu maddesi IEC 60664-1 standardına atıf yapmaktadır. Yüzeysel kaçak yolu uzunlukları armatürün üzerinde bulunan iletken bölümlerin kullanıcıyı tehlikeye düşürecek biçimde olmaması için birbirine olan uzaklıklarının ölçülmesini kapsar. Bu ölçümlerin yapılabilmesi için dikkat edilmesi gereken çok fazla durum vardır ve bunlar standardın bu maddesinde bütün ayrıntılarıyla anlatılmaktadır.
Madde 12- Dayanıklılık deneyi ve ısıl deney : Standardın bu maddesinde armatürler üreticilerinin beyan ettikleri çalışma sıcaklıklarına göre ısıl dayanıklılık testine tabi tutulurlar. Her armatürün özelliğine göre bu deneyden geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca armatürler belirli olağandışı şartlarda çalıştırılarak armatürün güvenliğini bozacak şekilde bir ısınmanın oluşabileceği bölümleri kontrol edilir.
Madde 13- Isıya, ateşe ve ark izi oluşumuna dayanıklılık : Standardın bu maddesi bilye basıncı testi , kızaran tel testi , iğne alevi testi ve ark izi oluşumuna karşı koruma testlerini kapsar. Bu testlerin kendilerine özgü standartları bulunmasına rağmen armatürlerin hangi bölümlerine ve hangi durumlarda uygulanması gerektiği bu maddede anlatılmaktadır. Yapılış bakımından armatür üzerinde bulunan plastik bölümlerin bu testler için seçimi yine bu maddeye göre yapılmaktadır. Bu maddedeki testler sonucunda numunedeki bir rıza durumunda numunenin plastik malzemelerinin ısı ve ateşe karşı yeterli dayanımının hangi derecede olduğu kontrol edilir.
Madde 14- Vidalı bağlantı uçları : Bu madde içerisinde armatür yapılışında hangi tipte vidalı bağlantı uçlarının kullanılması gerektiği anlatılmaktadır. Ayrıca kullanılan bağlantı uçlarının tiplerine göre nasıl testten geçirilmesi gerektiği ve armatür sınıfına göre nasıl montajlanması gerektiği de yine bu madde içerisinde açıklanmaktadır.
Madde 15- Vidasız bağlantı uçları ve elektriksel bağlantılar : Bu madde içerisinde armatür yapılışında hangi tipte vidasız bağlantı uçlarının kullanılması gerektiği anlatılmaktadır. Ayrıca kullanılan bağlantı uçlarının tiplerine göre nasıl testten geçirilmesi gerektiği ve armatür sınıfına göre nasıl montajlanması gerektiği de yine bu madde içerisinde açıklanmaktadır.
Görüldüğü üzere TS EN 60598-1 standardı genel olarak bir armatürün bütün özelliklerinin kontrol edildiği çok genel bir standart konumundadır. Bütün aydınlatma ürünleri bu standardın gerekliliklerini sağlamak zorundadır. Ayrıca maddelere geçmeden önce de anlatıldığı üzere bu standardın yanı sıra sınıflandırılan kendi standartlarına göre ek testlerden de geçirilmek zorundadırlar.
Standardın ikinci bölümü olarak kabul edilen spesifik standartlara da hangi ürün gruplarının dahil olduğunu kısaca anlatmamız gerekirse aşağıdaki gibi bir sınıflandırma ortaya çıkmaktadır.
Çevre şartlarına dayanıklılık deneyleri ana standart olan TS EN 60068-1 standardına göre uygulanmaktadır. Kapsama göz atacak olursak çevre şartlarına dayanıklılık deney yöntemlerini ve bunlarla ilgili şiddet derecelerini kapsayan her türlü işletme kullanımında, nakliye ve depolamada beklenen şartlar altında deney numunelerinin performansını değerlendirmek için çeşitli şartları belirler.
TS EN 60068-1 standardındaki deney şartları genel olarak;
Sıcaklık, basınç, nem, mekanik zorlama veya diğer çevre şartlarının ve bu şartların birleşimlerinin belirtilmiş sınırları içindeki çalışma yeteneği,
Nakliye, depolama ve montaj şartlarına dayanma yeteneği.
hakkında bilgiler içermektedir..
Ana standarda ek olarak;
TS EN 60068-2-1 Çevre Şartlarına Dayanıklılık Deneyleri -Bölüm 2-1: Deneyler – Deney A: Soğuk
TS EN 60068-2-2 Çevre şartlarına dayanıklılık deneyleri – bölüm 2-2: Deneyler – Deney b:Kuru sıcaklık
Standartları ise kendi içeriklerinde çeşitli ortam şartlarını barındırırlar.
TS EN 60068-2-1
Bu standart ısı yayan ve ısı yaymayan deney numunelerinin soğuk deneylerini kapsar. Soğuk deneyinin amacı, düşük sıcaklıkta kullanılan, taşınan veya depolanan bileşenlerin, cihazların veya diğer parçaların bu ortamlardaki tepkilerini ölçmek ve uygunluklarına karar vermektir. Deneyler için standartta belirlenen sıcaklık ve süreler bulunmaktadır. Sıcaklık olarak -5°C ile – 65°C , süre olarak ise 2 , 16 , 72 ve 96 saat sınırları tanımlanmıştır. Fakat üreticinin beyanına göre bu değerler ve süreler ürün bazlı olarak değiştirilebilir ve numunenin bu şartlara uygunluğu test edilebilir.
TS EN 60068-2-2
Bu standart, ısı yayan ve ısı yaymayan deney numunelerinin her ikisine de uygulanabilen kuru sıcaklık deneylerini kapsar. Kuru sıcaklık deneyinin amacı, yüksek sıcaklıkta kullanılan, taşınan veya depolanan bileşenlerin, cihazların veya diğer maddelerin bu ortamlardaki tepkilerini ölçmek ve uygunluklarına karar vermektir. Deneyler için standartta belirlenen sıcaklık ve süreler bulunmaktadır. Sıcaklık olarak +50°C ile – 1000°C , süre olarak ise 2 , 16 , 72, 96 , 168 ,240 ,336 ve 1000 saat sınırları tanımlanmıştır. Fakat üreticinin beyanına göre bu değerler ve süreler ürün bazlı olarak değiştirilebilir ve numunenin bu şartlara uygunluğu test edilebilir.
Laboratuvarımız kapsamında soğuk deneyleri -10 °C , kuru sıcak deneyleri ise +150°C sınırlarına kadar uygulanabilmektedir.
TS EN 62262
TS EN 62262 standardı Mahfazalarla sağlanan koruma dereceleri – Dış mekanik darbelere karşı elektrikli donanımın korunması için (IK Kodu) gerekli şartları bulundurmaktadır. Bu standart korunan donanımın beyan geriliminin 72,5 kV’tan büyük olmadığı durumlarda, dış mekanik darbelere karşı mahfazalarla sağlanan koruma derecelerinin sınıflandırılmasını kapsar.
Numunelerin üretici beyanına göre ilgili IK koduna göre testleri bu standarda göre yapılmaktadır. IK kodları 01 ila 10 arasında değişmektedir. Her koda karşılık gelen darbe enerjisi değerleri standartta belirlenmiştir. Aynı şekilde bu darbe enerjilerinin hangi şartlarda ve numunelerin hangi bölümlerine uygulanması gerektiği de yine bu standardın içerisinde anlatılmaktadır.
Genel olarak, koruma derecesi komple bir mahfaza için geçerlidir. Mahfazaların bölümleri farklı koruma derecelerine sahiplerse ayrıca belirtilmelidir.
Numuneler üreticileri tarafından beyan edilen koruma derecesine göre test edilerek bu standarda uygunluğu kontrol edilmektedir.
